Bu yazımızda, TDK ve Birlisan Türkçe sözlükten hareketle, mental ve mantalite sözcüklerini ele alacağız. Öncelikle, TDK sözlüğünde bulunmamasına rağmen son yıllarda konuşmada ve yazıda sıklıkla karşımıza çıkan mental sözcüğünün, Latince kökenli mentālis sözcüğüne dayandığını ve bahse konu sözcüğün de Latincede “zihin” anlamına gelen mens sözcüğünden türediğini belirtmekte fayda var.
Peki, mental ne demek? Mental ne anlama geliyor? Cümlede sıfat görevinde kullanılan mental, “zihin ile ilgili, zihinsel, zihnî” gibi anlamlara gelmektedir. İngilizce ve Fransızca gibi Batı dillerinde de yaygın olarak kullanılan mental sözcüğü ayrıca, “zihinsel hastalıklara işaret eden” anlamı da barındırmaktadır. Aşağıdaki örnek cümleleri inceleyip mental sözcüğünün kullanımına daha yakından bakalım.
Örnek 1: Mental açıdan kendisini bir koala ile özdeşleştirmesi komiğime gitti.
Örnek 2: Bazı araştırılar, mental rahatsızlıkların kalıtsal yönünü açığa çıkarıyor.
Mental sözcüğünden türetilen ve hâliyle Latinceye dayanan mantalite, TDK kayıtlarına göre dilimize Fransızcadan geçmiştir. Cümlede isim görevinde kullanılan mantalite, “bakış açısı, anlayış” gibi anlamlar taşımaktadır. Aşağıdaki cümle, mantalite sözcüğünün kullanımını örneklemektedir.
Örnek 3: Farklı mantalitelere sahip bireylerin bir arada yaşayabilmesi, duygudaşlıkla mümkündür.
Dikkat edersek mantalite sözcüğünün ikinci harfi “a”. Bu noktada aklımıza, aynı kökenden gelen mental sözcüğünün ikinci harfinin neden “e” olduğu sorusu gelebilir. Doğrusunu isterseniz bu sorunun net bir cevabı yok. Hâl böyleyken TDK sözlüğünde kendine yer bulan mantalite ile sözlükte yer almayan mental sözcükleri arasındaki bu nüansı hatırda tutmakta fayda var.