Bu yazımızda, TDK ve Birlisan’ı baz alarak hasbihâl sözcüğüne ve bu sözcükle kurulan hasbihâl etmek birleşik fiiline odaklanacağız. Öncelikle, hasbihâl sözcüğünün dilimize Arapçadan geçtiğini belirtelim. Peki, hasbihâl ne demek? Hasbihâl ne anlama geliyor? Sözlüğe baktığımızda hasbihâl sözcüğünün cümlede isim (eskimiş) görevinde kullanıldığını ve “dostça, arkadaşça konuşarak hoş vakit geçirme” anlamına geldiğini görmekteyiz. Söz konusu tanımdan hareketle hasbihâl sözcüğünün eş anlamlısının “sohbet” olduğunu pekâlâ söyleyebiliriz. Aşağıdaki cümle, hasbihâl sözcüğünün kullanımını örneklemektedir.
Örnek 1: Dayıyla yeğen arasında o uzun, o bitmez tükenmez hasbihâllerin mevzusu neydi? (Yakup Kadri Karaosmanoğlu)
Bu bağlamda, hasbihâl sözcüğüne “etmek” yardımcı fiili getirilerek oluşturulan hasbihâl etmek birleşik fiili, “dostça, arkadaşça konuşarak hoş vakit geçirmek, sohbet etmek, söyleşmek” gibi anlamlar barındırmaktadır. Aşağıdaki örnek cümleyi inceleyip hasbihâl etmek birleşik fiilinin kullanımına daha yakından bakalım.
Örnek 2: Üç gündür ne hasbihâller ettik. (Ömer Seyfettin)
Eskimiş bir sözcük olmasına rağmen gündelik dilde kullanılmaya devam eden ve kulakta hoş bir tını bırakan hasbihâl sözcüğü, Türkçenin ne kadar ahenkli bir dil olduğunun delillerinden birisi. Bu ahengin oluşmasında bilhassa Arapça ve Farsça gibi yabancı dillerden Türkçeye geçen sözcüklerin melodik katkısı yadsınamaz. Bu sentezin Türkçeyi birçok damardan beslenen zengin bir dil hâline dönüştürdüğü aşikâr. Bize düşen de bu zenginliği duyumsayıp layıkıyla yazıya ve konuşmaya yansıtmak olsa gerek.