Bu yazımızda, Türkçede en çok tartışılan konulardan birisi olan artırmak ve arttırmak filleri arasındaki farkı irdeleyeceğiz. Bu konuda özellikle genel ağda ciddi bir bilgi karmaşası var. Yaptığımız literatür taramasında da bu iki fiil arasındaki farkı layıkıyla ortaya koyan bir kaynağa rastlayamadık. Bu durumda, elimizdeki bilgilerden hareketle bazı varsayımlarda bulunmak durumundayız.
Öncelikle, artırmak ve arttırmak fiillerinin geçişsiz olan artmak fiilinin geçişli, başka bir ifadeyle oldurgan hâle getirilmesiyle oluşturulduklarını kabul edebiliriz. Fiil çatısıyla ilgili daha detaylı bilgi edinmek için Öznelerine Göre Fiil Çatıları ve Nesnelerine Göre Fiil Çatıları adlı yazıları okuyabilirsiniz. Artırmak fiili, artmak fiiline “-ır-” ekinin getirilmesiyle, arttırmak fiili de “-tır-” ekinin getirilmesiyle oluşturulmuştur. Ayrıca, bu iki fiil “-t-” eki alıp artırtmak ve arttırtmak şeklinde ettirgen hâle getirilebiliyor yani geçişlilik dereceleri artırılabiliyor.
Sırasıyla, bu iki fiilin anlamlarını inceleyip analizimizi daha da derinleştirelim. Sözlükte, artırmak fiilinin dört anlamı var.
1. Artmasına yol açmak, artmasını sağlamak, çoğaltmak.
2. Bir müzayedede, satışa konu ürün, sanat eseri vb.nin fiyatını yükseltmek.
3. Tasarruf etmek, biriktirmek.
4. Ölçüyü kaçırmak, abartmak.
Türkçedeki açık artırma ve dişinden tırnağından artırmak gibi ifadelerin, artırmak fiilinin ikinci ve üçüncü anlamlarıyla örtüştüğüne dikkat edelim.
Öte yandan, sözlüğe baktığımızda arttırmak fiilinin “yükseltmek” anlamına geldiğini görüyoruz. (TDK sözlüğünde “artırma işi yapılmak” olarak tanımlanan bir anlam daha var ama belirsiz olduğundan bunu dikkate almıyoruz.) Bu yönüyle, arttırmak fiilinin anlamının, artırmak fiilinin birinci ve ikinci anlamlarına çok yakın olduğunu, hatta üçüncü ve dördüncü anlamlarıyla paralellik sergilediğini bile söyleyebiliriz. Yani, bu iki fiil aslında çok farklı anlamlar barındırmıyorlar. Sıklıkla karıştırılarak birbirlerinin yerine kullanılmalarının en büyük sebebi de bu olsa gerek.
Sonuç olarak, anlamları benzer olan artırmak ve arttırmak fiillerin tek bir harfle farklılaşmasında, zamanla Türkçenin yayılım alanlarına özgü değişik söyleyiş özelliklerinin etkisi olduğu varsayılabilir. Her hâlükârda, TDK’nin anlamsal olarak belirlediği ince ayrımları gözeterek yakın anlamlı bu iki sözcüğü doğru bağlamlarda kullanmaya özen gösterebiliriz.