Fiilimsi veya bir diğer ismiyle eylemsi, fiillere getirilen fiilimsi ekleriyle oluşturulan; fiilleri isim, sıfat, zarf şekline dönüştüren sözcüklere denir. Fiilimsiler olumsuzluk eki (-me /-ma) alabilirler, yapım eki aldıkları için türemiş sözcük olarak kabul edilirler. Her fiilimsi bir yan cümlecik oluşturur. Fiilimsiler; isim-fiil, sıfat-fiil ve zarf-fiil olmak üzere üçe ayrılırlar. Bu yazımızda, isim-fiillere odaklanıp isim-fiil eklerini inceleyeceğiz. Bu konuda daha detaylı bilgi sahibi olmak için Sıfat-Fiil Nedir? ve Zarf-Fiil Nedir? adlı yazıları okuyabilirsiniz.
İsim-fiil, ad-eylem veya mastar olarak da isimlendirilir. İsim-fiiller, bir anlamda fiillerin isim gibi kullanılabilen hâlleridir. Fiillere getirilen “-ma /-me, -mak /-mek, -ış /-iş, -uş /-üş” ekleriyle oluşturulurlar. Aşağıdaki birinci ve ikinci örnekte kalın olarak yazılmış erteleme ve başarabilmek sözcükleri altı çizili olan “-me” ve “-mek” isim-fiil ekleriyle oluşturulmuşlardır.
Örnek 1: Bir şeyleri sürekli erteleme, çağımızın vebası olarak nitelendiriliyor.
Örnek 2: Baskı altındayken bile sakin kalmayı başarabilmek, özel bir meziyet.
İsim-fiiller çekim eki alabilirler. Aşağıdaki üçüncü, dördüncü ve beşinci örnekte kalın olarak yazılmış yazılışları, uyarmaktan ve yükselişin sözcükleri sırasıyla “-ış”, “-mak” ve “-iş” isim fiil ekleriyle oluşturulup sonrasında çekim eki almışlardır.
Örnek 3: Kitaptaki bazı kelimelerin yazılışları hatalı.
Örnek 4: Onu uyarmaktan sıkıldım.
Örnek 5: Her yükselişin bir sonu vardır.
İsim-fiiller, olumsuzluk eki almış fiillerle karıştırmamalıdır. Aşağıdaki altıncı örnekte yer verilen koşmasına sözcüğü “-ma” isim-fiil eki, yedince örnekte yer verilen koşma sözcüğü ise “-ma” olumsuzluk eki almıştır.
Örnek 6: Koşmasına gerek yok. (İsim-fiil)
Örnek 7: Koşma, terleyip üşütürsün! (Olumsuzluk eki almış fiil)
Aşağıdaki sekizinci, dokuzuncu ve onuncu örnekte kalın olarak yazılmış yazma, dolma ve bağlama sözcükleri “-ma” isim-fiil eki almış olmalarına rağmen zamanla kalıplaşarak bir varlığın veya kavramın adı hâline gelmişlerdir. Bunlar fiilimsi değil isim olarak kabul edilirler.
Örnek 8: Kaçakçılar eliyle ülkeye sokulan antika yazmalar, yüksek fiyatlara alıcı buluyor.
Örnek 9: Dolmayı kısık ateşte pişirmelisin.
Örnek 10: Bağlamanın akordu bozulmuş.