Bu yazımızda, Türkçe yazıp konuşurken sıklıkla hatalı kullanıldığına tanık olduğumuz haiz sözcüğünün kökenini, anlamını ve doğru kullanımını irdeleyeceğiz. Sözlüğe baktığımızda Arapça kökenli olan haiz sözcüğünün “elinde bulunduran, taşıyan” gibi anlamlara geldiğini görmekteyiz. Haiz sözcüğünün kullanımına ilişkin bilinmesi gereken en önemli nokta, bu sözcüğün belirtme hâl eki (-i /-ı /-u /-ü) almış sözcüklerle beraber kullanılması gerektiği. Örnekler vererek haiz sözcüğünün doğru ve yanlış kullanımlarını inceleyelim.
Örnek 1: Başvuruda belirtilen şartları haiz adaylar, mülakata çağrıldı. (Doğru)
Örnek 2: Başvuruda belirtilen şartlara haiz adaylar, mülakata çağrıldı. (Yanlış)
Yukarıdaki birinci cümle, haiz sözcüğünün doğru kullanımını örneklemektedir çünkü haiz sözcüğünden önce gelen “şartlar” sözcüğü belirtme hâl eki (-i) alarak “şartları” şeklinde kullanılmıştır. Bu örnek özelinde, başvuruda belirtilen özellikleri elinde bulunduran, taşıyan adaylardan bahsedilmektedir. İkinci cümle ise haiz sözcüğünün yanlış kullanımını örneklemektedir çünkü haiz sözcüğünden önce gelen “şartlar” sözcüğü yönelme hâl eki (-e) alarak “şartlara” şeklinde kullanılmıştır.
Bu konu kapsamında değerlendirilebilecek bir diğer sözcük olan haiz olmak, haiz sözcüğünün “olmak” yardımcı fiiliyle birleşmesi sonucu oluşmuş bir birleşik fiildir ve “elinde bulundurmak, taşımak” gibi anlamlara gelmektedir. Aşağıdaki örneklerde haiz olmak birleşik fiilinin doğru ve yanlış kullanımlarına yer verilmektedir.
Örnek 3: Komiteye sunulan projelerin, gerekli nitelikleri haiz olmadığına karar verildi. (Doğru)
Örnek 4: Komiteye sunulan projelerin, gerekli niteliklere haiz olmadığına karar verildi. (Yanlış)
Yukarıdaki üçüncü cümle, haiz olmak birleşik fiilinin doğru kullanımını örneklemektedir çünkü haiz olmak birleşik fiilinden önce gelen “nitelikler” sözcüğü belirtme hâl eki (-i) alarak “nitelikleri” şeklinde kullanılmıştır. Dördüncü örnek ise haiz olmak birleşik fiilinin yanlış kullanımını örneklemektedir çünkü haiz olmak birleşik fiilinden önce gelen “nitelikler” sözcüğü yönelme hâl eki (-e) alarak “niteliklere” şeklinde kullanılmıştır.
Haiz ve haiz olmak sözcüklerinin, taşıdıkları anlamlar dikkate alındığında yönelme hâl eki değil de belirtme hâl eki almış sözcüklerle beraber kullanılmaları gerektiğini unutmayalım. Yazımızı noktalamadan önce teşrif ve teşrif etmek ifadelerinin de benzer şekilde kullanıldığını belirtmekte fayda var. Bu konuyla ilgili bilgi edinmek için Teşrif Etmek Ne Demek? adlı yazıyı okuyabilirsiniz.