Bu yazımızda, Türkçe konuşup yazarken sıklıkla karıştırılan ukde ve uhde sözcüklerinin kökenlerini, anlamlarını ve cümle içindeki kullanımlarını inceleyeceğiz. Öncelikle, ukde sözcüğünü ele alalım. Sözlüğe baktığımızda Arapça kökenli olan ukde sözcüğünün, cümlede isim (eskimiş) görevinde kullanıldığını ve “düğüm, yumru veya içe dert olan şey” gibi anlamlara geldiğini görmekteyiz. Aşağıdaki cümle, ukde sözcüğünün kullanımını örneklemektedir.
Örnek 1: Geceleri bilhassa yatsı namazından sonra seccadede oturmuş, çocuk dilimle, içimde ukde olan meseleler hakkında Allah’la konuşur dururdum. (Halide Edip Adıvar)
Yukarıdaki örnekte, ukde sözcüğünün “olmak” yardımcı fiili ile beraber kullanıldığını görmekteyiz. Ukde sözcüğü, “kalmak” yardımcı fiili ile beraber de kullanılabilmektedir. Aşağıdaki cümle, bu tarz bir kullanımı örneklemektedir.
Örnek 2: Yıllar sonra günlüğümü okuduğumda çocukluğumda içimde ukde kalan şeyleri hatırladım.
Ukde sözcüğünün bazen “ukte” şeklinde yanlış olarak yazıldığına tanık olmaktayız. Doğrusunu isterseniz dilimizde “ukte” diye bir sözcük bulunmamaktadır. Ukde sözcüğünü kullanırken harf benzerliğinden kaynaklanan bu yazım yanlışını yapmamaya özen gösterelim.
Öte yandan, Arapça kökenli olan uhde sözcüğü, cümlede isim (eskimiş) görevinde kullanılmakta ve “görev veya sorumluluk” gibi anlamları barındırmaktadır. Uhde sözcüğü genellikle uhdesinde olmak, uhdesinden gelmek ve uhdesine almak birleşik fiillerinde karşımıza çıkmaktadır. Aşağıdaki cümleler üzerinden bu sözcüğün kullanımını inceleyelim.
Örnek 3: Bu ağır vazife artık onun uhdesinde olmadığından kendine yeterince vakit ayırabilirdi.
Örnek 4: Bu işi tek bir kişiye verseniz yine uhdesinden gelir çünkü yapacağı bellidir. (Yahya Kemal Beyatlı)
Örnek 5: Kulübün masrafını Türk azalar uhdelerine almışlardır. (Ömer Seyfettin)
Benzerlikleri nedeniyle uhde ve ukde sözcüklerinin karıştırılabildiğini hatırlatalım. Bunun önüne geçmenin yolu, tereddüt ettiğimizde sözlüğe bakıp bu sözcüklerin yazılışlarını kontrol etmek. Böylelikle, sözlük kullanma alışkanlığımızı da pekiştirmiş oluruz.