Bu yazımızda, TDK ve Birlisan’ı referans alarak epidemi ve bu sözcükle bağlantılı olan epidemik, epidemiyoloji ve epidemiyolojik sözcüklerini inceleyeceğiz. Bunu yaparken epidemi ve pandemi arasındaki farkı da ortaya koymaya çalışacağız. Pandemi ile ilgili bilgi edinmek için Pandemi Ne Demek? adlı yazıyı okuyabilirsiniz. Öncelikle, epidemi sözcüğünün kökenine odaklanalım. Dilimize Fransızcadan geçmiş olan bu sözcük, Eski Yunancada “salgın” anlamına gelen epidēmía sözcüğüne dayanmaktadır.
Peki, epidemi ne demek? Başka bir ifadeyle, epidemi ne anlama geliyor? Sözlüğe baktığımızda epidemi sözcüğünün, cümlede isim görevinde kullanıldığını ve “belirli bir zaman diliminde, sınırlı bir coğrafi alana yayılıp bir grup insanda etki gösteren salgın hastalık” anlamına geldiğini görmekteyiz. Bu bakımdan, pandemi çok geniş bir coğrafi alanı etkilerken epidemi belirli bir bölgeyle, toplulukla sınırlıdır. Örneğin, bir bölgedeki su şebekesinin kirlenmesi sonucu orada kısa sürede salgın hâline gelen tifo, epidemiye örnek verilebilir. Bu noktada, dilimizdeki salgın sözcüğünün hem pandemi ve hem de epidemi sözcüklerini karşıladığını, yani bunların eş anlamlısı olduğunu belirtmekte yarar var. Aşağıdaki cümle, epidemi sözcüğünün kullanımını örneklemektedir.
Örnek 1: Epidemi nedeniyle bölgeye seyyar hastaneler nakledildi.
Epideminin sıfat hâli olarak düşünebileceğimiz epidemik, “belirli bir zaman diliminde, sınırlı bir coğrafi alana yayılıp bir grup insanda etki gösteren, salgın hâline gelmiş” gibi anlamlar ihtiva etmektedir. Aşağıda, bu sözcüğün kullanımına ilişkin bir örnek yer almaktadır.
Örnek 2: Bitle bulaşan tifüs, epidemik bir hastalık olarak nitelendirilebilir.
İlave bir bilgi olarak, İngilizcede hem isim hem de sıfat olarak kullanılan “epidemic” sözcüğünün, Türkçede epidemi (isim) ve epidemik (sıfat) şeklinde iki farklı sözcükle ifade edildiğini belirtmekte fayda var.
Etimolojik olarak epidemi ile aynı kökene dayanan epidemiyoloji, cümlede isim görevinde kullanılmakta ve “toplumdaki hastalık, kaza vb. sağlıkla ilgili durumların dağılımını, görülme sıklığını ve nedenlerini inceleyen tıp dalı” anlamına gelmektedir. Bu sözcüğün sıfat hâli olan epidemiyolojik, “epidemiyoloji ile ilgili” anlamındadır. Aşağıdaki örnek cümleleri inceleyip bu sözcüklerin kullanımına daha yakından bakalım.
Örnek 3: Epidemiyolojinin amaçlarından biri de hastalıkları azaltmaktır.
Örnek 4: Doğu illerini kapsayan epidemiyolojik araştırmaların bulguları, ilgili mercilerle paylaşıldı.
Köken ve anlam bakımından epidemi ile yakından ilişkili olan endemi sözcüğü ile ilgili bilgi edinmek için Endemi Ne Demek? adlı yazıyı okuyabilirsiniz.