“Had safha, had safhada, had safhaya” gibi ifadelere, gerek yazıda gerekse de konuşmada zaman zaman rastlayabiliyoruz.
Örnek: Covid-19 salgınının boyutları had safhaya ulaştı.
Yukarıdaki örnek cümlede, “had safha” ifadesi belirtme hâl eki alarak “had safhaya” şeklinde kullanılmıştır. “Ulaşmak” fiiliyle birlikte düşünüldüğünde anlam olarak salgının boyutlarının sınır seviyeye, uç noktaya vardığına işaret etmektedir. Yani, “had safha” ifadesi “sınır seviye, uç nokta” gibi anlamlara tekabül ediyor.
TDK sözlüğünde “had safha” ifadesine ait bir tanım olmadığı için bu ifadenin anlamıyla ilgili çıkarımımızı had sözcüğünü irdeleyerek yapalım. Bu arada, Arapçadan dilimize geçmiş olan safha sözcüğünün “seviye, evre” gibi anlamları olduğunu aklımızda tutalım. “Had” sözcüğü de Arapça kökenli ve dört anlamı var. Hepsi de cümlede isim görevinde kullanılıyor. Konuyu daha anlaşılır kılabilmek için ilk üç anlamın kullanımlarına ilişkin örnekleri parantez içinde veriyoruz. Dördüncü anlam eskimiş matematik terimi olduğu için pek yaygın değil. Örnek vermeden geçebiliriz.
1. Sınır, uç. (Deniz, kara ve hava taşıtlarının yük ve yolcu miktarlarını belirleyen sınıra istiap haddi denir.)
2. Derece, seviye. (Bir hadde kadar katlanırsın çileye, sonra isyan bayrağını çekersin.)
3. İnsanın yetki ve değeri. (Haddini aşınca ağzının payını verdiler.)
4. Bir kesrin pay ve paydasından her biri, terim.
“Had safha” ifadesine baktığımızda “had” sözcüğünün ilk anlamında (sınır, uç) ve isim görevinde kullanıldığını görmekteyiz. Bu bakımdan, “had safha” ifadesi “had” ve “safha” sözcüklerinin birleşmesiyle oluşmuş bir isim tamlaması. Burada, “had” sözcüğünün, “en üst” anlamına gelecek şekilde sıfat olarak kullanılmış olabileceği de düşünülebilir lakin bu sözcüğün öyle bir anlamı ve görevi yok.
Öte yandan, “had safha” ifadesinin yanlış bir şekilde “hat safha” olarak da kullanıldığına tanık olabiliyoruz. Belki de bu karışıklığa Arapça kökenli olan hat sözcüğünün anlamlarından birinin “hudut, sınır” olması ya da bu iki sözcüğün birbirini çağrıştırması sebep oluyordur. Her hâlükârda, Türkçeyi doğru konuşup yazabilmek için okuyup araştırarak, değerlendirerek bu nüanslarla ilgili farkındalığımızı geliştirebiliriz.