Bu yazımızda, “Kip nedir?” sorusunu cevapladıktan sonra dilek kipine odaklanacağız. Birçok anlamı bulunan kip, dilbilgisi bağlamında, fiillerde belirli bir zamanla birlikte konuşanın, dinleyenin ve hakkında konuşulanın, teklik veya çokluk olarak belirtilmiş biçimidir. Bu yönüyle kipler, çeşitli ekler getirilmesi suretiyle fiil kök veya gövdelerinin zamana ve yargıya göre girdiği geçici kalıplar olarak da tanımlanabilir. Türkçede kipler, haber (bildirme) ve dilek kipleri olarak ikiye ayrılmaktadır. Haber (bildirme) kipi ile ilgili daha detaylı bilgi almak için Türkçede Zamanlar adlı yazıyı okuyabilirsiniz. Bu yazımızın merkezinde olan dilek kipleri; bir dileği, bir isteği, tasarlanan bir hareketi anlatan kiplerdir ve dörde ayrılır. Bu ayrımları incelemeden önce dilek kiplerinde zaman anlamı olmadığını hatırlatalım. Aşağıdaki örneklerde, kalın olarak yazılan fiillere getirilen kip ekleri altı çizili olarak gösterilmektedir.
1. Gereklilik Kipi: “-Meli, -malı” ekleriyle yapılır. Eylemin yapılmasının gerekli veya zorunlu olduğunu ifade eder. Aşağıdaki üçüncü örnekte olduğu gibi gereklilik kipi bazen cümleye ihtimal anlamı katabilir.
Örnek 1: Derslerine daha fazla zaman ayırmalısın.
Örnek 2: Onu daha sık görmeliyiz.
Örnek 3: Şimdiye çoktan gitmiş olmalı.
2. Koşul (Şart) Kipi: “-Se /-sa” ekleriyle yapılır. Fiil kök veya gövdesine gelerek söz konusu eylemin koşula, şarta bağlı olduğunun bildirilmesini sağlar. Aşağıdaki beşinci örnekte olduğu gibi bazen cümleye istek anlamı da katabilir.
Örnek 4: Kolaylık sağlarsanız teklifinizi düşünebilirim.
Örnek 5: Yarın tiyatroya gitsek ne iyi olur.
3. İstek Kipi: “-e, -a” ekleriyle yapılır. Cümleye istek, dilek ve temenni anlamı katar. Cümle içerisinde genelde “-elim, -eyim” şeklinde kişi eklerini almış hâliyle karşımıza çıkar.
Örnek 6: Toplantıya onları da çağıralım.
Örnek 7: Ben de sizinle geleyim.
4. Emir Kipi: Eki yoktur, kişi ekleriyle çekimlenir. Eylemin yapılması gerektiğini emir şeklinde bildirir. Bir kişi veya topluluk kendine emir veremeyeceği için birinci tekil ve birinci çoğul şahsın emir çekimi yoktur.
Örnek 8: Burada sessizce bekleyin.
Örnek 9: Gitmeden önce beni gör.