Bu yazımızda, TDK ve Birlisan’ı esas alarak “Vakar ne demek? Vakur ne demek?” gibi sorulara cevap verip vakarlı, vakarlılık, vakarsız, vakarsızlık ve vakurluk sözcüklerini irdeleyeceğiz. Öncelikle, vakar ve vakur sözcüklerinin Arapçadan dilimize geçtiğini ve aynı köke dayandıklarını belirtelim. Sözlüğe baktığımızda vakar sözcüğünün cümlede isim görevinde kullanıldığını ve “ağırbaşlılık, ciddilik” gibi anlamlara geldiğini görmekteyiz. Aşağıdaki örnek üzerinden bu sözcüğün kullanımına daha yakından bakalım.
Örnek 1: Hepsi temiz, hepsi yeni giyinmiş askerin vakarı, efendiliği üstlerinden akıyor. (Halide Edip Adıvar)
Türkçede kullanımları pek yaygın olmasa da vakar sözcüğünden türemiş olan vakarlı, vakarlılık, vakarsız ve vakarsızlık sözcüklerine de değinmekte fayda var. Vakarın anlamından hareketle vakarlı, “ağırbaşlı, ciddi”; vakarlılık, “ağırbaşlılık, ciddilik”; vakarsız, “ağırbaşlı, ciddi olmayan” ve vakarsızlık da “ağırbaşlı, ciddi olmama” gibi anlamları karşılamaktadır. Aşağıdaki cümleler, bu sözcüklerin kullanımlarını örneklemektedir.
Örnek 2: Vakarlı, gösterişli bir adam. (Refik Halit Karay)
Örnek 3: Kulübün kapısında duran fedailere, vakarlılıklarından ödün vermemeleri tembihlenmişti.
Örnek 4: Kehanete göre vakarsız, gevşek bir nesil devralacaktı atiyi.
Örnek 5: Bu insan panayırında zevksizlik ve vakarsızlık, bazılarında müthiş bir mikyasta billurlaşıyor, kabalaşıyordu. (Necip Fazıl Kısakürek)
Vakar sözcüğünün sıfat hâli olan vakur, “ölçülü davranan, ağırbaşlı” gibi anlamları barındırmaktadır. Bu minvalde, vakurluk sözcüğünü de “ölçülü davranma, ağırbaşlılık” olarak tanımlayabiliriz. Aşağıda, bu iki sözcükle ilgili örnek cümlelere yer verilmektedir.
Örnek 6: Mamafih çok kibar, terbiyeli, nazlı ve vakur bir kadın. (Etem İzzet Benice)
Örnek 7: Vakurluğu, yüreğindeki deli fırtınaları gizleyen bir zırhtı âdeta.
Vakur ve vakurluk ile vakarlı ve vakarlılık çok benzer anlamlar ihtiva etmelerine rağmen, konuşmada ve yazıda daha ziyade vakur ve vakurluk sözcüklerinin kullanımı ön planda. Bu ve benzeri dilsel tercihlerin, birçok etmene bağlı olduğunu ve zamanla değişebileceğini hatırlatıp yazımızı noktalayalım.