Eş görevli sözcük ve sözcük gruplarını, anlam bakımından ilgili cümleleri birbirine bağlayan sözcüklere bağlaç denir. Virgül ise yazılı cümlelerde birbiri ardınca sıralanan eş görevli kelime ve kelime grupları arasına konulan, kısa bir durağı göstermek için kullanılan noktalama işaretinin adıdır.
Peki, bağlaçtan önce ve sonra virgül kullanılır mı? Bu soru hararetli tartışmaları beraberinde getirse de basit çıkarımlar yaparak konunun özüne inebiliriz. Bağlaçları iki kısma ayırarak işe başlayalım. İlk kısımda ve, veya, yahut, ya … ya gibi bağlaçlar var. Bunlardan önce de sonra da virgül konmadığını biliyoruz çünkü virgülün kullanıldığı yerlerden bahsederken TDK’nin buna ilişkin net bir uyarısı var. Aşağıdaki örnek cümleleri inceleyecek olursak sözü edilen bağlaçlardan önce ve sonra virgül kullanılmadığını görüyoruz.
Örnek 1: Saygı ve nezaket, bazı toplumlarda güçsüzlük olarak görülür.
Örnek 2: Joker hakkınızı kullanıp yeşil veya siyah kutuyu seçebilirsiniz.
Örnek 3: Bizimle beraber gelir yahut evde kalıp ders çalışır.
Örnek 4: Ya suçunu itiraf edip affedilmeyi diler ya hapsi boylar.
İkinci kısımda ama, oysa, lakin, çünkü gibi bağlaçlar var. Bu bağlaçların virgülle beraber kullanımı ile ilgili TDK’nin herhangi bir uyarısı yok. Çeşitli yazılı kaynakları ve edebî eserleri tarayarak yaptığımız araştırmalar, bu bağlaçlardan önce ve sonra virgül kullanılabildiğini gösteriyor. Aşağıdaki örnekler de bunu doğrular nitelikte.
Örnek 5: Gözüm sizi bir yerlerden ısırıyor ama tam çıkaramadım.
Örnek 6: Sizinle görüşmeyi umuyordum, oysa siz çoktan ayrılmışsınız.
Örnek 7: Krallığın toprakları büyümüş lakin hazine de suyunu çekmişti.
Örnek 8: Yaz kampına sonradan katıldı, çünkü bütünlemeye kalmıştı.
Hülasa, kural gereği ilk kısımda bahsedilen bağlaçlardan önce ve sonra virgül gelmiyor. İkinci kısımda bahsedilen bağlaçlara ilişkin bir kural olmadığı için bunlardan önce ve sonra virgül konması yoruma bağlı. Kimisi, bu bağlaçlarla beraber virgül kullanımını hatalı buluyor çünkü bağlacın doğası gereği cümleye bir kesintisizlik kattığını, akışın bozulmaması gerektiğini savunuyor. Kimisi de ihtiyaç hissedildiğinde virgül kullanılarak es verilmesi gerektiği kanaatinde. Her ne olursa olsun, belirlenen dil bilgisi kuralları ışığında, bağlacın ve virgülün işlevlerini özümseyerek kendi yorumumuzu geliştirebiliriz. Konuya son noktayı, bu yazıda bahsedilmeyen başka bağlaçlarla ilgili, belirlediğimiz kriterlere göre ayrım yapabileceğimizi hatırlatarak koyalım. Örnek verecek olursak ya da, veyahut gibi bağlaçların ilk kısımda; zira, hâlbuki gibi bağlaçların da ikinci kısımda olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz.
Not: “GİBİ” bağlacı hem virgül konulmayan bağlaçlarla ilgili birinci kısımda hem de virgül konulabilen bağlaçlarla ilgili ikinci kısımda yazılmış.
“Gibi” ifadesi her iki kısımda da sözü edilen bağlaçlara benzer başka bağlaçlar olabileceğini işaret etmek adına kullanılmıştır. Dikkat ederseniz her iki kısımda da “gibi” ifadesinden önce virgül yok.