Bu yazımızda, Covid-19 salgını ile gündeme gelen ve genel ağda sıklıkla araştırılan endemi ve endemik sözcüklerinin kökenlerine, anlamlarına ve cümle içindeki kullanımlarına odaklanacağız. Öncelikle, her iki sözcüğün de kökeninin Eski Yunancada “yerli” anlamına gelen “endēmios” sözcüğüne dayandığını belirtelim. Peki, endemi ne demek? Bir başka ifadeyle, endemi ne anlama geliyor? TDK sözlüğünde bulunmayan endemi, cümlede isim görevinde kullanılan bir tıp terimidir ve T.C. Sağlık Bakanlığı tarafından yayımlanan Covid-19 sözlüğünde, “bir enfeksiyon etkeninin veya hastalığın belirli bir coğrafyada veya toplulukta sürekli görülmesi durumu” olarak tanımlanmaktadır. Örneğin, Türkiye’de tüberkülozun (verem) endemi olduğunu, yani endemik olarak görüldüğünü söyleyebiliriz. Aşağıdaki cümle, endemi sözcüğünün kullanımını örneklemektedir.
Örnek 1: Salgın olarak başlayan bir hastalık, zamanla endemiye dönüşebiliyor.
Sözlüğe baktığımızda endemik sözcüğünün, cümlede sıfat görevinde kullanılan iki anlamı olduğunu görmekteyiz. Aşağıda, sözü edilen anlamlara ilişkin tanımlara ve örnek cümlelere yer verilmektedir.
1. Sadece bir bölgede yetişen veya yaşayan (bitki, hayvan).
Örnek 2: Kaymakamlık, yöredeki endemik bitki türlerine yer verilen bir katalog hazırlatmış.
2. (tıp) Belirli bir bölgede salgın olmaksızın sık görülen (hastalık).
Örnek 3: Endemik hastalıkların yeryüzündeki dağılımını etkileyen başat unsurlardan biri de coğrafi koşullar.
İngilizcede hem isim hem de sıfat olarak kullanılan “endemic” sözcüğünün, Türkçede endemi (isim) ve endemik (sıfat) şeklinde iki farklı sözcükle ifade edildiğini hatırlatmakta fayda var. Endemi ile bağlantılı olan pandemi ve epidemi sözcükleriyle ilgili bilgi edinmek için Pandemi Ne Demek? ve Epidemi Ne Demek? adlı yazıları okuyabilirsiniz.